امروزه توریسم در اشکال مختلف آن، یکی از بزرگترین منابع درآمدی برای کشورهای جهان است و گستردگی آن به حدی است که به صنعتی بزرگ تبدیل شده است. بسیاری از کشورها مهمترین منبع درآمدشان توریسم و گردشگری است و از این رو سرمایه گذاری زیادی در این بخش صورت می گیرد. کشورهای مختلف سعی می کنند با جذب هر چه بیشتر گردشگران از سراسر جهان، سهم خود را از این صنعت بسیار پرسود افزایش دهند.
آمارها نشان می دهد ارزش کل صنعت توریسم جهان در سال 2022 بالغ بر 2 تریلیون و 285 میلیارد و 600 میلیون دلار بوده است. وقتی از سال 2013 تا سال 2022 را بررسی می کنیم می بینیم این صنعت به جز سالهای 2019 و 2020 که همه گیری کرونا اتفاق افتاد و گردش مالی آن به ترتیب به 1.318 و 1.423 تریلیون دلار سقوط کرد، نوسانات اندکی داشته و در حالت کلی روندی رو به رشد را تجربه کرده است.
ترکیه در همسایگی ایران یکی از کشورهای پیشرو در صنعت توریسم و گردشگری است و بخش مهمی از درآمد این کشور از همین راه تامین می شود و حتی سرمایه گذاری خارجی در این کشور نیز به نوعی تحت تاثیر همین صنعت است، زیرا صنعت گردشگری نقش مهمی در معرفی جاذبه های ترکیه داشته و فرصتهای سرمایه گذاری را برای خارجی‌ها نمایانتر کرده است. آمارها نشان می دهد درآمد ترکیه از صنعت گردشگری از 10.45 میلیارد دلار در سال 2001 به 46.48 میلیارد دلار در سال 2022 رسیده ، یعنی در مدت دو دهه حدود چهار و نیم برابر شده است.
مطابق روند جهانی صنعت توریسم در دوران کرونا، درآمد ترکیه نیز از این صنعت کاهش داشته، اما درترکیه و در سال 2019 که کرونا آغاز شده بود ، درآمد توریسم از 30.55 میلیارد دلار در سال 2018 به 38.93 میلیارد دلار رسید و تنها در سال 2020 بود که این درآمد سقوط شدیدی داشت و به رقم 14.82 میلیارد دلارکاهش یافت، گرچه سال بعد از آن دوباره اوج گرفت و به رقم 30.17 میلیارد دلار رسید. بنابراین در دو دهه اخیر روند کلی صنعت گردشگری ترکیه، با همه فراز و نشیبهایی که داشته ، افزایشی بوده است.
ترکیبی از زیبایی های چشمگیر طبیعی و ابنیه و اماکن تاریخی، به همراه تنوع غذایی فراوان، ترکیه را به یکی از توریستی ترین مقاصد جهان تبدیل کرده است. بر اساس آماری که وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه اعلام کرده، در سال 2022 نزدیک به 45 میلیون گردشگر خارجی از ترکیه دیدن کردند که در مقایسه با سال قبل از آن بیش از 80 درصد رشد داشته است.
استانبول، پرجمعیت ترین شهر ترکیه همیشه بیشترین گردشگر خارجی را جذب خود می کند. از این رو بیشترین ساختارهای گردشگری نیز در این شهر ایجاد شده است و همواره کانون توجه دست اندرکاران صنعت توریسم ترکیه بوده است. بر اساس آمارها، تنها در سال 2022 این شهر میزبان 16 میلیون گردشگر بود.
یکی از عوامل جذب گردشگران به ترکیه امنیت قابل قبولی است که در ترکیه برقرار است و البته مهمان نوازی و خونگرمی مردم ترکیه نیز این جذابیت را دو چندان کرده است.براساس آمارها ترکیه در سال 2022 از نظر تعداد گردشگری که از این کشور دیدن کرده اند، رتبه دهم جهان را داشته و فرانسه، آمریکا، اسپانیا، چین، ایتالیا، انگلیس، آلمان، مکزیک و تایلند رتبه های اول تا نهم را به خود اختصاص داده اند.
صنعت گردشگری ترکیه همچنین به یکی از عوامل مهم در رشد دیگر کسب و کارها و تجارت‌ها در این کشور تبدیل شده است. در واقع بسیاری از سرمایه گذاری‌های خرد و کلان خارجی که در بخشهای مختلف ترکیه انجام می شود ، نتیجه معرفی هر چه بهتر این کشور به خارجی‌هاست. به علاوه بسیاری از سفرهای گردشگری که در ابتدا صرفا با هدف تفریح و گذران تعطیلات بوده است، به اقامتهای طولانی مدتی تبدیل شده که لازمه آن سرمایه گذاری‌های خرد و کلان در ترکیه بوده است. بسیاری از اتباع دیگر کشورها از جمله ایران ، کشورهای عرب خاورمیانه و روسیه، با مناسب دیدن شرایط زندگی در این کشور و قرابتهای فرهنگی و دیگر جذابیتها، با خرید ملک یا سرمایه گذاری، شهروندی ترکیه را دریافت کرده اند و یا حتی با خرید ملک، اقامتهای یک ساله قابل تمدید دریافت کرده اند.
بخش دانشگاهی ترکیه نیز به علت داشتن استانداردهای بین المللی و قرار گرفتن در رده های بالای رتبه بندی جهانی، جذابیت زیادی برای دانشجویان خارجی دارد و هر سال عده زیادی دانشجو از کشورهای دیگر جذب دانشگاه‌های ترکیه می شوند.
در بخش توریسم پزشکی نیز ترکیه با داشتن کادر درمانی مجرب و بیمارستانهای پیشرفته و رقابتی بودن هزینه های درمانی و خدمات پزشکی به ویژه خدمات زیبایی در مقایسه با کشورهای غربی، جذابیت زیادی به ویژه برای مسافرانی از کشورهای ثروتمند و به طور خاص کشورهای اروپایی و آمریکایی دارد. برای مثال هزینه کاشت مو برای آقایان در آمریکا چند برابر ترکیه است و همین مسئله سبب شده است تا بسیاری از غربیها برای کاشت مو به ترکیه سفر کنند. اگر آمار گردشگردانی را که به ترکیه سفر می کنند بررسی کنیم، می بینیم در سالهای مختلف شمار گردشگران بسته به اینکه از کدام کشور بوده اند متغیر بوده است. برای مثال در سال 2019 روسیه با حدود 7 میلیون نفر، آلمان با 5 میلیون نفر، بلغارستان با 2.7 میلیون نفر و بعد از آنها انگلیس و ایران، رتبه های بعدی مسافر به ترکیه را داشته اند.
در کنار استانبول دیگر شهرهای ترکیه نیز جاذبه های گردشگری زیادی دارند که از جمله مهمترین آنها آنتالیا است که در سالهای اخیر عملا به یک برند در سراسر جهان تبدیل شده است. این شهر با بیش از 1700 جاذبه توریستی و 600 هزار تخت، ظرفیت بسیار مناسبی برای جذب گردشگر دارد. هم اکنون نزدیک به پانصد هتل پنج ستاره در آنتالیا فعال هستند که از تعداد هتلهای پنج ستاره اسپانیا که بزرگترین رقیب ترکیه در حوزه مدیترانه از نظر جذب گردشگر محسوب می شود، بیشتر است.
البته زمین لرزه سهمگین اخیر و تاثیر منفی آن بر اقتصاد از جمله بر صنعت گردشگری ترکیه را نیز نباید از نظر دور داشت، با وجود این ترکیه همچنان مقصدی پرجاذبه برای مسافران خارجی است.
ایران در عرصه گردشگری چه درسهایی می تواند از ترکیه بگیرد؟
برای گردشگران بیش از هر چیز امنیت کشور مقصد مهم است و اگر درباره امنیت کشوری که می خواهند به آن سفر کنند مطمئن نباشند، جذابیتهای آن کشور کارساز نخواهد بود. حتی اگر در سیاستهای اعلامی دولت ایران، تامین امنیت برای مسافران خارجی و گردشگران به عنوان اولویت باشد، در عمل می بینیم این طور نیست و در این زمینه همسایگان ایران از جمله ترکیه ، آذربایجان ، گرجستان، ارمنستان و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و دریای عمان گوی سبقت را از ایران ربوده اند و خارجی ها ترجیح می‌دهند دستکم برای حفظ امنیت خودشان هم شده، از سفر به ایران پرهیز کنند.
این در حالیست که شاید به قطع یقین بتوان گفت ایران از نظر جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی و فرهنگی سرآمد همه کشورهای منطقه است. متاسفانه برخی نارسایی‌ها در دستگاههای مرتبط با حوزه صنعت گردشگری ایران، سبب شده نه تنها سرمایه گذاری کافی در این صنعت نشود، بلکه منابع موجود نیز به هدر رود و حتی میراث فرهنگی و تاریخی کشور نیز در معرض فرسایش و نابودی قرار گیرد.
بیشتر کارشناسان بر این باورند اگر از همه ظرفیتهای گردشگری ایران به درستی استفاده می شد، ایران اکنون قطب گردشگری منطقه بود و درآمدش از این صنعت حتی می توانست از درآمدهای نفتی هم بیشتر باشد. به علاوه آنچه که فرهنگ یک جامعه را به دیگران می شناساند و حتی آن را به دیگر جوامع گسترش می دهد و صادر می کند ، صنعت گردشگری است که متاسفانه به نسبت پتانسیلهای موجود در ایران، این کشور کمترین سهم را از تجارت چند تریلیون دلاری گردشگری جهان می برد. در حالیکه درآمد ترکیه از صنعت توریسم سالیانه دهها میلیارد دلار است، در بهترین حالت پیش بینی می شود امسال ایران کمی بیش از 3 میلیارد دلار از این صنعت درآمد داشته باشد.
با توجه به اشتراکات زیاد فرهنگی و تاریخی ایران و ترکیه و اینکه هر دو کشور مسلمان هستند، ترکیه می تواند در صنعت توریسم الگوی مناسبی برای ایران باشد، اما بدون شک تا زمانیکه سیاستهای کلی در ایران اصلاح نشود، صنعت گردشگری در ایران نمی تواند به ظرفیت واقعی خود برسد.
